Hội chứng ruột kích thích (IBS) được đặc trưng bởi sự khó chịu hoặc đau bụng tái phát với ít nhất hai đặc điểm sau: liên quan đến đi vệ sinh, liên quan đến số lần đại tiện, hoặc liên quan đến sự thay đổi độ cứng của phân. Vậy, căn bệnh này có những biểu hiện, nguyên nhân như thế nào, tác hại ra sao? Chúng ta cùng theo dõi những thông tin ngay trong bài viết dưới đây.
HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH LÀ GÌ?
Hội chứng ruột kích thích (tên tiếng Anh là irritable bowel syndrome-IBS) là hiện tượng ruột bị rối loạn chức năng, tái đi tái lại nhiều lần mà khi người bệnh đi khám, làm các xét nghiệm đều không tìm thấy các tổn thương về giải phẫu cũng như tổ chức sinh hoá ở ruột. Ở Việt Nam, hội chứng ruột kích thích còn được biết đến với tên gọi viêm đại tràng co thắt, viêm đại tràng chức năng hoặc viêm đại tràng mãn tính.
Đây là một trong những bệnh đường ruột phổ biến nhất với tỷ lệ mắc từ 5-20% dân số, tuỳ thuộc vào vùng dân cư. Hội chứng này lành tính, tuy không gây nguy hiểm đến tính mạng nhưng lại có tác động lớn ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống của người bệnh.
NGUYÊN NHÂN GÂY BỆNH HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
Hiện nay, các nhà khoa học vẫn chưa đưa ra kết luận về nguyên nhân chính xác gây nên hội chứng ruột kích thích. Nhưng rất nhiều yếu tố liên quan mật thiết đến bệnh đã được xác định:
- Stress: trạng thái căng thẳng thần kinh do suy nghĩ, lo âu quá nhiều khiến các triệu chứng xuất hiện hoặc biểu hiện nặng hơn.
- Thực phẩm: Mặc dù sự liên quan giữa dị ứng thực phẩm hoặc chứng không dung nạp lactose và hội chứng ruột kích thích chưa được chứng minh rõ ràng, nhưng ở một số người, khi ăn một số thực phẩm nhất định có thể gây ra những triệu chứng ruột kích thích nghiêm trọng
- Nhiễm khuẩn đường tiêu hoá.
- Tác dụng phụ khi sử dụng kháng sinh.
- Sự thay đổi nồng độ hormone trong chu kỳ kinh nguyệt.
- Yếu tố di truyền.Đối tượng bị bệnh hội chứng ruột kích thích
Các đối tượng có nguy cơ cao mắc hội chứng ruột kích thích bao gồm:
- Những người dưới tuổi 45.
- Những người thường xuyên lo âu, trầm cảm hoặc trong trạng thái tinh thần không ổn định.
- Nữ giới có khả năng mắc hội chứng ruột kích thích cao hơn nam giới hai lần.
- Những người có tiền sử gia đình mắc các bệnh về đường ruột.
Hội chứng ruột kích thích ở trẻ em cũng đang ngày càng phổ biến. Áp lực từ việc thi cử hoặc trầm cảm vì các yếu tố gia đình, xã hội có thể khiến trẻ bị căng thẳng dẫn tới hội chứng ruột kích thích.
BIỂU HIỆN ĐẶC TRƯNG CỦA HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
Triệu trứng của hội chứng ruột kích thích bao gồm:
Đau bụng
Đau là triệu chứng chủ yếu của hội chứng ruột kích thích. Cơn đau lan toả hoặc khu trú hố chậu trái, quanh rốn, hố chậu phải.
Đau trên rốn thường từng cơn mạnh. Đau dưới rốn thường có tính chất âm ỉ. Cường độ đau thường ê ẩm, khó chịu đến mạnh có khi phải đi cấp cứu.
Cơn đau từng cơn, có khi đau khiến bệnh nhân phải thức dậy khi đang ngủ. Đau tăng khi bệnh nhân thấy căng thẳng hoặc mệt nhọc, giảm đau khi nghỉ ngơi. Đau kèm cảm giác nặng bụng khiến người bệnh khó chịu. Đau giảm nhẹ khi trung, đại tiện được.
Đi lỏng
Thường sáng dậy người bệnh thường bị đau quặn thắt bụng muốn đi đại tiện, sau khi ăn lại có triệu chứng đó.
Trước khi đại tiện thấy đau ê ẩm hoặc đau quặn, đại tiện xong thường thấy dễ chịu. Có người còn cảm thấy đau tức khó chịu ở hậu môn, mót đi ngoài hoặc có cảm giác như đi chưa hết phân, có khi phải ngồi lâu mặc dù phân lỏng.
Mỗi đợt vài ngày đến vài tuần, ngày có thể đi trên 3 lần. Phân lỏng nát nhưng có thể đoạn đầu cứng đoạn sau nát. Trong ngày phân lần đầu nát nhưng các lần sau lẫn nhầy hoặc toàn nhầy.
Táo bón
Người bệnh đau quặn bụng muốn đi đại tiện, khi đi xong thì hết đau. Phân khô cứng thành cục nhỏ, lớp nhầy bám vòng quanh hoặc như phân dê.
Thời gian bị táo bón thường 3-4 ngày 1 lần hoặc 1 tuần 1 lần. Có một số bệnh nhân không cảm giác đau, phải ngồi rất lâu.
Đầy hơi, sôi bụng
Sau ăn được nửa bữa đã có cảm giác khó chịu đau bụng phải ợ hay trung tiện mới dễ chịu.
Đầy hơi thường kèm với sôi bụng, có khi cuộn ruột thành từng đoạn cứng và đau, xoa day một lúc hoặc để tự nhiên cũng mất đi hoặc đoạn cứng di chuyển sang chỗ khác. Một số trường hợp có cảm giác nóng ở ổ bụng.
Phần lớn người bệnh bị hội chứng ruột kích thích thường có trạng thái thần kinh không ổn định, dễ nhạy cảm, hay lo nghĩ hồi hộp, ra nhiều mồ hôi chân tay vào mùa đông, có đau đầu theo thời tiết, ở nữ đau bụng khi hành kinh.
NGUY HIỂM HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
Hội chứng ruột kích thích cần được điều trị sớm nếu không sẽ gây ra những biến chứng nguy hiểm như:
Ứ phân trong đại tràng
Hội chứng ruột kích thích thường gây đau bụng kèm theo táo bón hoặc tiêu chảy. Trong trường hợp người bệnh bị táo bón lâu ngày do IBS, phân có thể kẹt lại và dẫn đến ứ phân trong đại tràng. Tình trạng này không chỉ làm tổn thương ruột kết mà còn gây đau đầu, buồn nôn và nôn.
Khiến người bệnh không thể dung nạp thực phẩm, đồ uống
Các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích có thể trở nặng bởi một số loại thực phẩm, thức uống như:
- Lúa mì
- Sữa
- Cafe
- Trứng
- Thực phẩm lên men
- Khoai tây
- Trái cây họ cam quýt
Không những vậy, thức ăn giàu chất béo hoặc đường cũng có thể khiến tình trạng tiêu chảy, một trong các dấu hiệu đặc trưng của hội chứng ruột kích thích, chuyển biến nghiêm trọng.
Suy dinh dưỡng
Cân nhắc kiêng ăn một vài thực phẩm có thể giúp thuyên giảm triệu chứng hội chứng ruột kích thích. Tuy nhiên, điều này sẽ sẽ góp phần dẫn đến suy dinh dưỡng do cơ thể không nhận đủ dưỡng chất thiết yếu.
Bệnh trĩ
Trĩ là biến chứng không thể không nhắc đến khi nói về vấn đề hội chứng ruột kích thích có nguy hiểm không. Theo thống kê, có đến 18 – 33% người bệnh IBS gặp rắc rối với trĩ. Tình trạng mạch máu quanh hậu môn sưng lên sẽ gây đau khi bạn đi đại tiện. Kết hợp với triệu chứng tiêu chảy hoặc táo bón do IBS, các cơn đau liên quan đến bệnh trĩ càng trở nên tệ hơn.
Biến chứng khi mang thai
Hormone thay đổi khi mang thai và áp lực từ thai nhi tác động lên thành ruột có thể ảnh hưởng đến các triệu chứng IBS. Bên cạnh đó, nhiều mẹ bầu cũng chọn ngưng dùng thuốc trị hội chứng ruột kích thích để đảm bảo an toàn cho bé. Tuy nhiên, đôi khi điều này có thể khiến phụ nữ sắp sinh dễ mắc chứng ợ chua và khó tiêu.
Chất lượng cuộc sống bị suy giảm
Tình trạng đau bụng đi kèm với táo bón hoặc tiêu chảy do IBS thường khiến người bệnh gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống hàng ngày. Bạn có thể khó tập trung làm việc, dễ căng thẳng, cáu giận và thậm chí bỏ lỡ nhiều cơ hội trong công việc.
Ảnh hưởng đến sức khỏe thần kinh
Người bệnh IBS dễ mệt mỏi và căng thẳng, lo âu khi phải thường xuyên đi vệ sinh. Không ít người còn cho rằng điều này khiến họ mất quyền kiểm soát cuộc sống của mình.
Bên cạnh đó, giữa não và ruột có một mối liên kết bền vững. Vì vậy, khi bạn căng thẳng, các biểu hiện của hội chứng ruột kích thích cũng trở nên tệ hơn. Điều này lại tiếp tục tác động tiêu cực đến tâm trạng của người bệnh.
ĐIỀU TRỊ HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
Phần lớn các trường hợp bị hội chứng ruột kích thích không có khả năng điều trị khỏi hoàn toàn. Việc điều trị theo triệu chứng thường có hiệu quả làm giảm sự khó chịu cho người bệnh. Tuy không làm dứt hẳn mọi triệu chứng nhưng sẽ cải thiện tốt hơn chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Các loại thuốc dùng trong điều trị hội chứng ruột kích thích thường là thuốc giảm đau, giảm co thắt, thuốc chống táo bón kết hợp uống nhiều nước, ăn thức ăn nhiều chất xơ, thuốc chống tiêu chảy, đầy hơi và thuốc an thần nếu người bệnh bị mất ngủ. Việc dùng thuốc phải theo hướng dẫn của các bác sĩ chuyên khoa.
Nên ăn thực phẩm nào?
Đối với những người mắc hội chứng ruột kích thích, việc tăng cường bổ sung chất xơ là vô cùng quan trọng. Các loại thực phẩm giàu chất xơ có thể kể đến như rau xanh, bột bắp, gạo lứt và đặc biệt là cám gạo hay được khuyên dùng.
Chế độ ăn giàu chất xơ có thể giúp cải thiện rõ rệt các biểu hiện táo bón hay tiêu chảy ở một số người. Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp người bệnh phù hợp với chế độ ăn ít chất xơ. Do đó, tùy từng người mà chế độ dinh dưỡng sẽ được điều chỉnh sao cho hiệu quả nhất.
Ngoài ra, người mắc hội chứng này cũng cần lưu ý một số điều như ăn chậm, nhai kỹ khi ăn. Điều này giúp hạn chế tình trạng chướng hơi, đầy bụng, từ đó giảm thiểu tình trạng ruột co bóp giúp giảm đau và giảm đi ngoài.
Không nên ăn những loại thực phẩm nào?
Để giúp cải thiện tình trạng ruột kích thích, người bệnh cần đặc biệt lưu ý và hạn chế ăn các loại thực phẩm dưới đây:
– Một số loại rau dễ gây đầy hơi như: cải bắp, cải xanh, hành,…
– Các loại hoa quả có tính axit, quả chua.
– Đường: tránh ăn bánh kẹo, siro, mứt, các loại trái cây hay nước trái cây chứa đường vì dễ khiến đầy hơi, tiêu chảy hoặc táo bón.
– Hạn chế các loại thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm chứa nhiều chất béo như phomai, mayonnaise, bánh quy,… Tránh đồ ăn chiên rán béo, nhiều dầu mỡ. Thay vào đó nên sử dụng chất béo thực vật không bão hòa.
– Các loại đồ uống có ga, có cồn, chất kích thích đều cần hạn chế tối đa. Ngoài ra, các loại gia vị cay nóng như tiêu, ớt cũng không tốt đối với người mắc hội chứng ruột kích thích.
– Để tránh tình trạng hệ tiêu hóa quá tải, không nên nạp quá nhiều chất dinh dưỡng gây khó tiêu, từ đó dễ dẫn đến đau bụng và tiêu chảy.
– Một số thực phẩm nhạy cảm: nhiều trường hợp người bệnh nhạy cảm với một số loại đồ ăn nhất định thì nên tránh ăn là tốt nhất.
Sinh hoạt chế độ hợp lý
Luyện tập và duy trì thói quen đi ngoài vào một thời gian thích hợp trong ngày, tốt nhất là buổi sáng. Trước khi đi ngoài nên thực hiện xoa bóp nhẹ vùng bụng.
Thiết lập cho mình chế độ sinh hoạt khoa học, nghỉ ngơi hợp lý, tránh làm việc lao lực và căng thẳng.
Rèn luyện sức khỏe và tập thể dục thư giãn đều đặn mỗi ngày cũng giúp cải thiện đáng kể tình trạng ruột kích thích.
PHÒNG NGỪA HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
Vì nguyên nhân gây hội chứng ruột kích thích vẫn chưa rõ ràng nên chưa có nguyên tắc chuẩn mực nào để phòng tránh. Tuy nhiên, có thể thực hiện các phương pháp sau để giảm thiểu nguy cơ:
- Có chế độ ăn uống khoa học: Cố gắng ăn vào thời gian cố định trong ngày và không bỏ bữa.
- Bổ sung thực phẩm nhiều chất xơ như rau củ quả.
- Tránh các thực phẩm nhiều chất béo, dầu mỡ, thực phẩm khó dung nạp lactose, thực phẩm cay.
- Uống nhiều nước.
- Tránh các đồ uống có ga và các chất kích thích như rượu, bia, cà phê.
- Không ăn thức ăn để lâu hoặc điều kiện bảo quản không tốt.
- Không ăn thức ăn khó tiêu, dễ gây đầy hơi: khoai, sắn, bánh ngọt nhiều bơ, hoa quả nhiều đường như cam, quýt, xoài, mít.
- Sử dụng thuốc tiêu chảy và thuốc nhuận tràng theo kê toa của bác sĩ.
- Tập thể dục thường xuyên, cố gắng có những vận động thể chất ít nhất 30 phút mỗi ngày.
- Luyện tập thư giãn, không để bị trầm cảm, lo lắng quá mức.
Hội chứng ruột kích thích gây ra cho bệnh nhân nhiều biến chứng nguy hiểm. Bệnh nhân hãy đi thăm khám ngay khi có biểu hiện cụ thể của bệnh và sử dụng thuốc hỗ trợ điều trị đúng cách.
